UNESCO Global Geopark Famenne-Ardenne : Gewandeling van Rochefort

Het Gravenkasteel van Rochefort werd in de middeleeuwen gebouwd door de Montaigu’s, de eerste heren van Rochefort. Het zal een van de grootste versterkte kastelen van de Calestienne zijn. De stad dankt er trouwens haar naam aan, rocha fortis of versterkte rots. Geomorfologisch is het kasteel opmerkelijk gelegen. Het werd opgetrokken op een rotsachtige heuveltop van kalksteen, in een meander van de Lomme. Aan de top van het rotsuitsteeksel lag een omzeggens horizontaal oppervlak op 230 meter hoog. Dat oppervlak komt overeen met het boventerras van de Lomme. Dit is een zeer interessante dominerende en strategische ligging, die daarom uiteraard erg in trek was. Het kasteel torent in het noordwesten uit boven de depressie van de Famenne, in het zuiden en het oosten boven het droge dal van de rue Jacquet(1) en in het westen de dolines (komvormige kuil) van de Thier des Falizes. In het noorden wordt de kaap afgebakend door een klif die ontstond uit de ongelijkmatige erosie bij het contact tussen de kalksteen en de schist. Het kasteel zal meer dan eens belegerd worden. Het wordt verbouwd tot paleis en daarna genationaliseerd, om dan als ‘groeve’ te worden gebruikt door de inwoners van de stad, die op zoek zijn naar stenen voor hun bouwsels. Deze heuse archeologische en geschiedkundige schatkamer staat vandaag open voor bezoekers. Meer info is te vinden op de website: www.chateaurochefort.be.

U bevindt zich nu op het plateau Notre Dame de Lorette, een vrijwel horizontaal oppervlak, namelijk de verlenging van het oppervlak van het kasteel, voorbij het kleine dal van de rue du Jacquet. Vanuit de lucht gezien, vertoont dit plateau grote afgesloten depressies. Als een depressie niet het werk is van de mens (granaattrechter, uitgraving), is ze vaak het resultaat van de oplossing van het onderliggend kalkgesteente, wat deze depressies vormt, die ‘dolines’ genoemd worden. Het zijn ook tekenen aan de oppervlakte die op de waarschijnlijke aanwezigheid van grotten wijzen. Onze ogen zien hier wel degelijk typische morfologische vormen van een karstlandschap. Origineel aan de Grot van Lorette of Grot van Rochefort is haar beheer. Dit berust namelijk op een project dat zowel bestaat uit de toeristische exploitatie van de site, als uit wetenschappelijk onderzoek en de pedagogische toepassing van de wetenschappelijke resultaten voor het publiek. Ze is dus een belangrijke geosite van ons Geopark. De Grot van Lorette beslaat zes kilometer galerijen onder het plateau. Sommige zijn ingericht voor bezoek door toeristen, in andere is het ondergronds laboratorium gehuisvest. De locatie voor dit lab werd gekozen na de ontdekking van een actieve breuklijn in de grot die sommige galerijen vervormt of beetje bij beetje blokken en afzettingen vergruist. Dit laboratorium is bestemd voor geofysisch onderzoek (studie van de breuklijnen, seismologie, gravimetrie) en hydrogeologische studies (studie van de doorsijpeling van water in het gesteente). Door de galerijen van de grot stroomde vroeger een ondergrondse rivier, maar nu staan ze grotendeels droog. Op bepaalde plekken zijn er nog kleine riviertjes en ondergrondse meren te zien. Dat bewijst dat de grot van Lorette aangesloten is op een groter net, dat trouwens nog deels te ontdekken is: de ondergrondse Lomme - Wamme. Deze twee rivieren dalen af van de Ardennen en wanneer ze in het kalkgesteente komen, volgen ze de kalkstrook in de plaats van deze loodrecht te snijden zoals de Lesse doet in de grotten van Han. De Lomme en de Wamme die de kalkstrook volgen, duiken deels en geleidelijk onder de grond, wat een zeer complexe ondergrondse loop vormt, die omzeggens in dezelfde richting als boven de grond stroomt. Het water komt weer naar boven in de resurgentie van Eprave. Deze ondergrondse stroom sluit, aan de Grot van de Nou Maulin, aan op de meander aan de oppervlakte die de stad Rochefort omklemt.

Het uitkijkpunt van N.D. de Lorette biedt een prachtig panorama op de vallei van de Lomme. In de verte laten zelfs de industriële installaties van de Lhoist-groeves zich raden. Maar laten we ons nu toespitsen op het tracé van de Lomme. U vermoedt vast al dat deze hier wel degelijk de kalkstrook volgt, want de twee flanken van de vallei lijken erg op elkaar en zijn vrij steil. Tussen deze twee flanken ligt een groot horizontaal oppervlak. Dat is de alluviale vlakte van de Lomme waar de rivier door kronkelt. Merk op dat het parcours van de Lomme verschillende keren werd bijgesteld door de mens, onder meer bij de aanleg van de spoorweg. De alluviale vlakte bestaat uit keien en fijne sedimenten. Ze zal ingenomen worden door het water bij hoogwater en speelt zo de natuurlijke rol van opslorping van het wassende water. Het is dus duidelijk waarom deze zone door de Waalse Overheidsdienst (Service Public de Wallonie (SPW) als overstromingsgebied aangemerkt is.

Nu staat u aan het portaal van de Trou Maulin, die toegang geeft tot een complex netwerk van meer dan 1600 meter galerijen. U kan met een zaklamp een twintigtal meter verkennen in de ingangsgalerij (voor de rest is speleologische omkadering nodig). De linkerwand van het portaal is gemerkt met een reeks van asymmetrische holtes in de vorm van lepels. Deze structuren of ‘stroomribbels’ wijzen op de aanwezigheid van een woelige stroom en geven de richting van de stroming aan. Ook is vast te stellen dat de galerij onder het niveau van de bovengrondse Lomme daalt. De speleologen vinden het niveau van de waterlaag terug op een vijftiental meter onder de Lomme. Tegenover het portaal scheidt een dijk de rivier van de grot. Anders zou de Lomme aan de Trou Maulin volledig onder de grond gaan. De lokale overheid liet in de vorige eeuw deze dijk aanleggen en het bed van de Lomme plaveien. Het doel was om de waterloop bovengronds te houden wanneer hij door de stad stroomt, om gezondheidsredenen en als aandrijfbron voor oude molens.

Lijn 150 of de Lesselijn is een oude spoorweg die in 1880 werd aangelegd om de stad Rochefort te verbinden met Jemelle, een belangrijk verbindingsstation op de lijn Brussel-Luxemburg. De Belgische staatsspoorwegen (Chemins de fer de l’État belge) verlengt in fasen deze lijn 150 naar Dinant, dat in 1898 wordt bereikt. In de Tweede Wereldoorlog blaast het verzet de bruggen over de Lesse op in Vignée en in Villers-sur-Lesse. De NMBS zal het verkeer weer opstarten in 1950. In 1978 komt het laatste cabotagekonvooi aan in het station van Jemelle. De afbraak van de lijn wordt voltooid in 1985, om plaats te maken voor de RAVeL-weg die we vandaag zien. Het aparte aan een spoorlijn is dat deze de meest rechte en horizontaal mogelijke is, wat de bouw en aanleg van tunnels, bruggen, greppels en ophogingen noodzaakt. Een deel van het stuk van de geowandeling tot aan het station van Jemelle, de eindhalte van lijn 150, loopt langs een greppel, waar de rots tot op een tiental meter werd ingesneden. Het is een van de mooiste doorsneden van het Geopark, voor de studie van de geologie van het Midden-Devoon (Givetien en Eifeliaan, of dus van 393 Mj tot 383 Mj).

De ‘Grotte du Pré-au-Tonneau’ op de linkeroever van de Lomme maakt indruk door de omvang van haar ingangsportaal. Dit portaal mondt uit in een loodrechte, oostwestelijk gerichte galerij. Deze ontstond door de instorting van de scheidingswand tussen de vallei en de galerij die er parallel mee loopt. Het was een van de belangrijkste verdwijngaten van de Lomme en werd er daarna van gescheiden door de aanleg van de spoorwegberm in 1880. Als het debiet van het water van de Lomme groot genoeg is, worden de verdwijngaten stroomopwaarts van de grot actief en voeden de galerij langs de linkerkant van de ingang. De rivier loopt rechts van de ingang verder om dan na zowat vijftig meter te verdwijnen in een sifon.

De aankomst in Jemelle doet even de adem stokken. In enkele tientallen meters wordt overgestapt van natuur en steen naar een uitsluitend geantropiseerd gebied (beïnvloed door de mens): spoorbaan, (verlaten) werkplaatsen en NMBS-station en op de achtergrond wanden van groeves en de installaties, die wel nog in werking zijn, voor de kalkproductie van de groep Lhoist. De liefhebber van de verkenning van het platteland zal hier, in het verlaten deel van het station, een ideaal stuk industrie vinden voor enkele foto’s van oude spoorwerken, die uniek zijn in de Calestienne.

Net als de kalkontginning droeg ook de spoorweg bij tot de bloei van Jemelle in de roemrijke tijd. Jemelle lag immers op gelijke afstand van Brussel en Luxemburg en wordt daarom een zenuwcentrum voor de maintenance en het onderhoud van het spoormateriaal. Het trekt dus heel wat arbeiders aan in de eerste helft van de 20ste eeuw. Maar elke medaille heeft zijn keerzijde ... In de Tweede Wereldoorlog, meer bepaald op 10 mei 1940, is Jemelle ook het eerste station dat gebombardeerd wordt. Het is om de herinnering aan de spoorweg van de streek hoog te houden, dat de vzw ‘Fous du Rail’ er in 2000 in slaagt om het oude gemeentehuis te laten verbouwen tot ‘Centre du Rail et de la Pierre’, een museum op drie verdiepingen met een uitzonderlijke verzameling werktuigen en voorwerpen rond het spoorwezen van toen.

Aan de andere kant van de Wamme is een klif te zien. Deze merkt een historische site voor het dorp, de oude kalkgroeve van On. De groeve was al in de 19de eeuw actief, door de bouw van de spoorlijn Brussel-Luxemburg (1850). Enkele bedrijven volgden er elkaar op, tot L. Lhoist ze in 1924 uitbreidde en moderniseerde. Sindsdien wordt de groeve niet meer geëxploiteerd, maar herbergt de installaties voor de verwerking van kalksteen tot kalk, waarvan de ovens de kern van de verwerkingsactiviteit zijn. Elk jaar wordt 400 000 ton kalk verzonden per vrachtwagen of wagon, vooral naar staalverwerkende klanten of klanten die actief zijn in milieubescherming. De site van On-Jemelle stelt rechtstreeks 105 mensen tewerk. De ovens van de fabriek werken op kalksteen uit het Frasnien, die afkomstig is van de groeve van La Boverie. Ze is gelegen op de noordelijke flank van de Calestienne aan de overkant.

We staan hier op een hoog punt van een fors afgevlakt reliëf. Van aan de chaussée de Ninove kruisten we enkele oude groeves (niet altijd makkelijk te zien, want ze zijn omheind). Als we verder noordelijk zouden lopen, zouden we aan de groeve van La Boverie komen, die we al noemden. Geologisch gezien, verlaten we van aan de groeve van On tot aan de groeve van La Boverie, de kalkzoom nooit. Normaal heeft de Calestienne een dikte van minder dan een kilometer. Hier is de Calestienne het dikste, met vier km, als resultaat van een geologische anticlinale structuur: het plateau van de Gerny (of anticlinale (plooi) van Gerny). Deze strekt zich uit van Rochefort in het oosten tot aan Hargimont. Dit licht glooiend kalkplateau werd bedekt met eolische siltafzettingen (door de wind) die zeer bevorderlijk zijn voor teelten.

Malagne is een uitzonderlijk Gallo-Romeins landelijk domein aan de rand van de Calestienne, op een heuvel die uittorent boven de vallei van de Lomme in het zuiden en een voortzetting van de depressie van de Famenne naar het noordwesten toe. Het kalkplateau van de Gerny strekt zich noordoostelijk uit. Dit was een strategische positie op een zuidgerichte ligging aan de grens tussen de kalklagen en de schieferlagen van het Devoon (385 miljoen jaar). Net als de rest van het plateau van de Gerny, was de stenig-leembodem met kalksteenof schieferbijmenging gunstig voor teelten. Zoals veel oude sites werd Malagne hier dus niet toevallig gevestigd, maar vooral omwille van een bundeling van gunstige geologische en topografische kenmerken. De villa van Malagne in Jemelle is het enige landgoed van grote omvang van het Geopark en zal worden gebouwd in het midden van de eerste eeuw van onze tijdrekening. De antieke vestiging groeide uit tot een pool voor pedagogie, toerisme en experimentele archeologie (kalkoven).

U bent nu aangekomen aan uw laatste geosite: het toeristisch treintje (www.rochefort. be/loisirs/ tourisme/attractions/ TrainTouristique). Dit circuit doet u in een uur Rochefort 20 Famenne-Ardenne unesco global Geopark tijd het natuurlijk erfgoed (her)ontdekken (panorama van de Rond du Roi, doline van Lorette) en ook het historisch erfgoed (gravenkasteel, kapel van Lorette, Malagne) van Rochefort, met tweetalige audiotoelichting. Loop verder langs de rue de Behogne en na 150 meter komt u rechts weer aan de parking op de place Albert 1er en uw wagen.

La Gourmandise is partner van het Geopark Famenne-Ardenne. Onze partners hebben het label "Geopark Famenne-Ardenne", een gebied dat zelf erkend is door de UNESCO. Wat houdt uw activiteit in? “La Gourmandise is een restaurant-brasserie in het centrum van Rochefort, tegenover het Office du Tourisme. Een plek om uw smaakpapillen in vervoering te brengen met streekgebonden gerechten, bereid met verse en lokale producten. Naast ons restaurant hebben we ook een 'Magasin d'Artisans' waar onze bezoekers een breed assortiment lokale producten kunnen ontdekken. Van slagerijproducten, kaas en huisgemaakte confituur tot Waalse wijnen. Onze gediversifieerde kaart biedt voldoende keuze om alle fijnproevers tevreden te stellen. We zijn elke dag open vanaf 10u.” Wat motiveerde u voor het keurmerk "Famenne-Ardenne Unesco Global Geopark"? “We zijn trots op onze streek en geven het vakmanschap van lokale producenten en ambachtslieden graag een plaatsje in onze gerechten. Partner zijn van het Famenne-Ardenne UNESCO Global Geopark is voor ons een logisch vervolg op onze eigen milieubewuste en duurzame aanpak in ons etablissement.” Hanteert u een aanpak van duurzame ontwikkeling en milieuverantwoordelijke werkwijzen? “Uiteraard sorteren we het afval in onze keukens. Maar daarnaast zetten we ons vooral ook in om lokale kwaliteitsproducten te gebruiken en te promoten. We zijn de ambassadeurs van onze lokale ambachtslieden en producenten en zorgen ervoor dat ze altijd een plaatsje krijgen op onze kaart.” Véronique DELVAUX - zaakvoerster Gegevens: Rue de Behogne, 24 5580 Rochefort 084 22 21 81 info@la-gourmandise.be www.la-gourmandise.be