Fietstocht in het spoor van het Zaman treintje

Zaman, een unieke man voor deze streek!

In 1879 werd de eerste privéspoorlijn aangelegd en dat was tussen het station van Noville-Taviers en het dorp Ambresin. Het was Baron Joseph Emmanuel Zaman, een rijke industrieel die toen in het kasteel van Wasseiges woonde, die aan de basis lag van de aanleg van deze lijn die bestemd was voor het transport van suikerbieten. Voor de definitieve concessie eiste de Belgische Staat dat parallel aan het goederentransport, ook het vervoer van de inwoners van de verschillende dorpen langs de lijn zou verzekerd worden. Deze verplichting zorgde voor een bijzondere sociale dynamiek tussen de inwoners van de betrokken dorpen langs het 9446 meter lange tracé van de spoorlijn.
Vandaag bestaan de kleine stations nog altijd. Uit het verleden erfden we enkele foto’s en anekdotes die u de zin geven om de sporen van het treintje door het platteland te volgen en de fantastische geschiedenis van de Zaman trein te ontdekken.


Mijnheer Joseph-Emmanuel Zaman
Hij werd geboren op 10 mei 1812. Op 14 jaar was hij wees en werd grootgebracht door zijn oom, ridder François Wyns de Raucourt, die van hem zijn universele legataris maakte.
In 1840 huwde hij met Gravin Cécile du Monceau de Bergendal en het koppel kreeg 4 kinderen.
Hij werd uitbater van de steengroeve van Quenast, werd erkend als verstandig heerder en groeide uit tot een gerespecteerde industrieel. In 1858 werd hij door Leopold I tot de adelstand verheven en in 1867 kreeg hij het ereteken van ‘ridder in de Leopoldsorde’ van Leopold II.
Van 1857 tot 1870 werd hij senator voor het arrondissement Nijvel. In de loop der jaren kocht zijn onderneming een twintigtal steengroeven die hij tot ontwikkeling bracht en die samen 1.400 mensen tewerkstelden. Parallel vormde hij een gewone opslagplaats van rollend materiaal om tot constructiewerkplaats voor spoorwegmateriaal. Zijn locomotieven werden bekroond op de Wereldtentoonstelling van Parijs in 1855.
Hij arriveerde in Wasseiges in 1860, kocht het kasteel en de aanpalende boerderij, maar ook de ‘Ferme du Soleil’ (Zonneboerderij) en een windmolen. Zo werd hij eigenaar van meer dan 500 ha gronden en landbouwgebouwen. Op het toppunt van zijn roem kreeg Joseph-Emmanuel de bijnaam ‘Baron Zaman’.


Waarom een spoorlijn in onze streek?

Na het ontwikkelen van zijn steengroeven en de verwerving van spoorwegmaatschappijen, zag Zaman nieuwe kansen in de exploitatie van suikerbieten, dankzij zijn nieuwe aankopen en landbouwgronden die zeer geschikt waren voor deze cultuur. Samen met enkele vennoten stichtte hij in mei 1864 de onderneming Zaman & Cie, die zich zou toeleggen op de productie van suiker. De “Sucrerie” d’Embresin* (*sic) werd de belangrijkste en best uitgeruste suikerfabriek van de streek. Hij ging later ook een samenwerking aan met enkele eigenaars van suikerbietvelden voor de oprichting van de “Sucrerie de Boneffe”.
Maar door de geografische ligging van de suikerfabrieken moesten grondstoffen en producties aan- en afgevoerd worden met paard en kar. Er was immers geen andere verbinding met het station van Noville-Taviers, waar de lijn Namen-Tienen passeerde. Dat remde de rentabiliteit van de onderneming. Aangezien de baron voor niets terugschrikte, besliste hij om zijn eigen spoorlijn aan te leggen tussen Noville-Taviers en Ambresin. In 1878 kreeg hij de concessie voor de aanleg en exploitatie van een smalspoorlijn voor de duur van 40 jaar. De spoorlijn van het Zamantreintje was geboren.
De werken werden binnen het jaar gerealiseerd en het Zamantreintje deed zijn eerste reis op 1 september 1879. De kosten voor de aanleg bedroegen 298.500 frank, wat vandaag neerkomt op de som van 1.819.118,7 euro!


De perikelen rond het treintje

Het treintje ging al heel snel deel uitmaken van het dagelijkse leven van de streekbewoners. Het was dan ook niet uitzonderlijk dat er over zijn perikelen werd gepraat!
Zoals het verhaal van de haltes in volle veld, tussen de officiële stations, waarbij mensen konden op- en afstappen. Of van de ruimdenkende controleurs die kinderen gratis op de trein lieten.
Of van de ruime interpretaties van de vertrektijden. Tijdens het dorpsfeest van Taviers, verliet een speciale trein het dorp om 20u30. Uur waarop het vertrek werd gefloten. Voor de laatkomers weerklonk het fluitsignaal nog eens om 20u45. Maar uiteindelijk vertrok de trein even voor middernacht!
Nieuwjaarsdag was nog zo’n speciale gelegenheid: bij de haltes gingen passagiers én treinpersoneel samen een glas drinken, wat het uurrooster behoorlijk in de war stuurde!
Het Zamantreintje werd een echte attractie en een reden voor een leuke uitstap. De mensen kwamen van ver om een rit te maken. Er werden zelfs postkaarten gedrukt voor de spoorattractie!


Een kort leven voor de spoorlijn, het failliet voor de initiatiefnemer

De concessie en de exploitatie van de lijn bleven in de familie Zaman tot op het einde, in 1917, het jaar waarin de Duitsers de lijn in beslag namen, haar ontmantelden en de sporen en het rollend materiaal overbrachten naar Duitsland. Baron Raoul d’Huart, schoonzoon van Joseph-Emmanuel Zaman, was de laatste beheerder van de lijn die zorgde voor een uitstraling en een economische ontwikkeling in de hele streek.
Zaman zelf leed heel zware verliezen tijdens de beurscrash van 1884. De baron was geruïneerd. Hij was bijna 72 jaar oud en moest de quasi-totaliteit van zijn goederen verkopen. Onderdak vond hij bij zijn jongste dochter Anne en zijn schoonzoon Raoul d’Huart. Hij overleed in 1894, 82 jaar oud, en werd begraven in de familiecrypte op de oude begraafplaats van Vorst.
Vanaf 1923 werd de lijn aangepast aan de nieuwe exploitatietechnieken door de NMBS (maatschappij voor buurtspoorwegen). De brug van Branchon, die alles overleefd had, werd dat jaar afgebroken. Vanaf 1926 konden reizigers opnieuw de secundaire lijn gebruiken. Ze stond te boek als nr. 535 in de gids van de NMBS, maar voor de streekbewoners bleef ze jarenlang de lijn van het Zamantreintje.